facebook

Prawa dziecka do kształcenia, wychowania i opieki.

2012-03-04


PRAWA DZIECKA DO KSZTAŁCENIA,  WYCHOWANIA I OPIEKI
na podstawie ustawy z dn. 7 września 1991 r. o systemie oświaty
- Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329 z póz. zm. -
wyjaśnienia do ustawy i przepisów wykonawczych

1.Prawo dzieci do nauki, wychowania i opieki

Każde dziecko w Polsce, ma prawo do nauki, wychowania i opieki odpowiednich do wieku i poziomu rozwoju (art. 1. Ustawy z dn. 7 września 1991 r o systemie oświaty, Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329 z późn. zm.). Gwarantuje to dzieciom Konstytucja RP oraz Konwencja o Prawach Dziecka, na które to akty prawne ustawodawca powołuje się w preambule do ustawy o systemie oświaty.

Prawo to oznacza, że władze (administracja samorządowa - gmina, miasto, powiat) mają obowiązek zapewnić dziecku odpowiednie warunki do nauki, wychowania i opieki w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum, szkole ponadgimnazjalnej ogólnokształcącej lub zawodowej. Administracja rządowa (Kuratorium Oświaty oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu) ma natomiast sprawować nadzór merytoryczny nad działalnością ww. placówek, przygotowywać i zatwierdzać programy nauczania, zatwierdzać podręczniki szkolne, szkolić nauczycieli itp.


Nauka jest obowiązkowa do ukończenia 18 roku życia (art. 15, ust. 1 ustawy o systemie oświaty), jednak dzieci i młodzież niepełnosprawne mają prawo do przedłużenia każdego etapu edukacyjnego przynajmniej o jeden rok. Ich kształcenie (w szkołach ogólnodostepnych, integracyjnych, specjalnych) prowadzone jest nie dłużej niż do:
18 roku życia – w przypadku szkoły podstawowej,
21 roku życia – w przypadku gimnazjum,
24 roku życia – w przypadku szkoły ponadgimnazjalnej (lub dotychczasowej szkoły ponadpodstawowej) - podstawa prawna: par. 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. z 2005 r., Nr 19, poz. 167) oraz par. 3 ust. 1 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w specjalnych przedszkolach, szkołach i oddziałach oraz w ośrodkach (Dz. U. z 2005 r., Nr 19, poz. 166).
Gmina ma obowiązek zapewnienia uczniom niepełnosprawnym (objętym kształceniem specjalnym, nauczaniem indywidualnym na terenie szkoły) bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu, albo zwrotu kosztów przejazdu (biletu miesięcznego) dla ucznia i opiekuna środkami komunikacji publicznej, jeżeli dowożenie zapewniają rodzice (art. 17, ust. 3a ustawy o systemie oświaty).


Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (niepełnosprawne) mają takie samo prawo do nauki, wychowania i opieki jak dzieci zdrowe. Przedszkola i szkoły powinny zapewnić dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym: realizację zaleceń zawartych w orzeczeniu o potrzebie kształcenia specjalnego, odpowiednie warunki do nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne, realizację programu wychowania dostosowanego do indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych, z wykorzystaniem odpowiednich form i metod pracy, zajęcia rewalidacyjne stosownie do potrzeb i integrację ze środowiskiem rówieśniczym.

Dzieci niepełnosprawne mogą uczęszczać do przedszkoli i szkół ogólnodostępnych (“masowych”), integracyjnych albo specjalnych. Jeżeli w gminie nie ma przedszkola czy szkoły integracyjnej lub specjalnej, władze powinny zorganizować oddział integracyjny lub specjalny przy przedszkolu ogólnodostępnym, a klasę integracyjną lub specjalną przy ogólnodostępnej szkole podstawowej. Rodzice dzieci niepełnosprawnych mogą się tego domagać. Najlepiej będzie, jeżeli z takimi postulatami do gminy i powiatu wystąpi organizacja - np. stowarzyszenie rodziców dzieci niepełnosprawnych. Władze bardziej liczą się z organizacją, grupą osób, niż z pojedynczymi osobami. Dobrze jest taką sprawą zainteresować radnych z Komisji Oświaty.
 
2. Kto prowadzi przedszkola i szkoły oraz kto je nadzoruje

Publiczne przedszkola (w tym integracyjne i specjalne) zakłada i prowadzi gmina (miasto). Szkoły podstawowe (w tym integracyjne) i gimnazja także zakłada i prowadzi gmina (miasto). Publiczne szkoły specjalne (podstawowe i gimnazja) oraz wszystkie szkoły ponadgimnazjalne (w tym z oddziałami integracyjnymi) prowadzi powiat.

Nadzór pedagogiczny nad wszystkimi przedszkolami, szkołami i innymi placówkami oświatowymi prowadzi Kuratorium Oświaty. W sprawach dotyczących dostosowania kształcenia do możliwości dziecka, jego traktowania itp. należy kierować się do Kuratorium Oświaty.
W Kuratorium jest zawsze osoba, która pełni rolę rzecznika praw ucznia. Nie zawsze to stanowisko tak się nazywa, czasem jest to wizytator, który podjął się tej funkcji. Zawsze na życzenie rodziców lub samego dziecka w Kuratorium muszą tę osobę wskazać, a ona ma obowiązek zająć się zgłaszaną sprawą.

3. Co warto wiedzieć

Każdy urzędnik (dyrektor szkoły lub innej placówki publicznej też jest urzędnikiem) na nasze życzenie musi powiedzieć na podstawie jakiego przepisu (jak przepis się nazywa
i gdzie został ogłoszony) podejmuje decyzję, która dotyczy nas lub naszego dziecka oraz pokazać nam ten przepis (art. 61 Konstytucji RP).
Wszystkie decyzje, np. odmowa przyjęcia do przedszkola lub szkoły, decyzja o odpłatności za uczęszczanie dziecka do placówki muszą być wydawane na piśmie w ciągu 30 dni. Są to decyzje administracyjne i można się od nich odwoływać na piśmie. W każdej decyzji administracyjnej znajduje się pouczenie o możliwości odwołania się oraz informacja do kogo - jakiego urzędu należy kierować odwołanie i jak je złożyć (zazwyczaj jest to tekst pisany mniejszym drukiem na końcu decyzji). Dyrektor placówki ma obowiązek poinformować w jaki sposób i gdzie składa się odwołanie. Dyrektor placówki, czy Wydział Oświaty, nie może odmówić przyjęcia odwołania. Do odwołania trzeba dołączyć kserokopię decyzji.


Interweniując należy zawsze powoływać się na ustawę z dn. 7 września 1991 r.
o systemie oświaty (Dz. U. z 1996 r., Nr 67, poz. 329 z póz. zm.).


Jeżeli dyrektor placówki zwleka z odpowiedzią, można zwrócić się do burmistrza (prezydenta miasta) lub starosty, albo do Powiatowego Wydziału Oświaty (jeżeli placówkę prowadzi Powiat). 
O interwencję można też prosić radnego (radną), najlepiej z Komisji Oświaty (lub o podobnej nazwie). O tym gdzie i kiedy można spotkać się z radnym, poinformują nas w Biurze Rady w Urzędzie Miasta / Gminy lub Dzielnicy.


4. Czy musimy płacić za naukę dziecka?

Publiczne przedszkola prowadzą bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstaw programowych, oznacza to, że za 5 godzin dziennie opieki przedszkolnej nie wolno pobierać opłat, chyba że w tym czasie prowadzone są jakieś zajęcia ponadprogramowe, np. rytmiczno-muzyczne - wówczas jeżeli rodzice chcą, żeby ich dziecko z nich korzystało, muszą je opłacić. Rodzice płacą też za wyżywienie dziecka, a dokładniej za tyle posiłków ile otrzymuje dziecko przebywając w przedszkolu.

Publiczna szkoła prowadzi bezpłatne nauczanie w zakresie ramowych planów nauczania. Opłaty można pobierać wyłącznie za zajęcia ponadprogramowe, które odbywają się na życzenie, lub co najmniej za zgodą rodziców.

Ponieważ dziecko ma prawo do nauki, wychowania i opieki, a władze mają obowiązek zapewnić warunki do realizacji tego prawa, rodzice nie mogą ponosić kosztów utrzymania dziecka w szkole lub przedszkolu z tego powodu, że mieszkają w innej gminie. To gminy powinny między sobą uzgodnić kwestie związane z ponoszeniem kosztów za naukę dziecka.
W przedszkolach i szkołach można pobierać składki na Komitet Rodzicielski (Radę Szkoły), ale są one dobrowolne, a ich wysokość powinna być ustanowiona wspólnie przez rodziców.


5. Wychowanie przedszkolne i obowiązkowe przygotowanie przedszkolne

Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Dla dzieci niepełnosprawnych, posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną, okres wychowania przedszkolnego może być przedłużony do 10 roku życia dziecka (odroczenie rozpoczęcia nauki do końca roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 10 lat). Nie wolno tego zrobić bez zgody rodziców. Warto wiedzieć, że w przypadku dziecka, które ma odroczony obowiązek szkolny wskazane jest uczęszczanie przez niego do przedszkola. Rodzice mogą się tego domagać, gdyż w domu dziecko nigdy nie osiągnie dojrzałości szkolnej. W przypadku dzieci z autyzmem jest to bardzo ważne, by mogły one uczyć się kontaktów społecznych i przebywać z innymi dziećmi.

Od września 2004 r. dziecko w wieku 6 lat (w tym dziecko niepełnosprawne, więc także z autyzmem) ma obowiązek odbyć roczne przygotowanie przedszkolne (tzw. “zerówka”). Gmina (miasto) jest zobowiązana do zapewnienia warunków do spełniania tego obowiązku. Oznacza to, że gmina musi zapewnić sześcioletniemu dziecku miejsce w “zerówce” na terenie przedszkola bądź szkoły podstawowej jeżeli są tam utworzone takie oddziały.
Dzieci, które mają odroczony obowiązek szkolny powinny rok przed rozpoczęciem nauki w pierwszej klasie uczęszczać do “zerówki”. Obowiązek taki nakłada ustawa o systemie oświaty (art. 14).


6. Obowiązek szkolny dziecka

Od rozpoczęcia pierwszej klasy w szkole podstawowej do ukończenia gimnazjum trwa obowiązek szkolny. Natomiast po ukończeniu gimnazjum jest to obowiązek nauki.

Obowiązek nauki kończy się w wieku 18 lat (bądź dłużej w przypadku dzieci niepełnosprawnych, które miały przedłużone etapy edukacyjne). W tym okresie dziecko musi się uczyć, a władze muszą zapewnić mu warunki do nauki.

Obowiązek szkolny oraz obowiązek nauki dziecko spełnia przez:
-uczęszczanie do szkoły podstawowej, a po niej do gimnazjum (ogólnodostępnych lub integracyjnych),
-uczęszczanie do szkoły specjalnej,
-prowadzone przez nauczycieli nauczanie indywidualne,
-uczęszczanie na zajęcia rewalidacyjno-wychowawcze organizowane przez placówki specjalne, przygotowane (do takich placówek kwalifikują poradnie psychologiczno-pedagogiczne - szczegółowe zasady prowadzenia takich zajęć określa rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim (Dz. U. z 1997r., Nr 14, poz. 76).

7. Klasy (oddziały) dla dzieci z autyzmem

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r., Nr 61poz. 624 z późn. zm.) określa liczbę uczniów, jaka powinna być w klasach szkolnych i oddziałach przedszkolnych dla dzieci z autyzmem. Można się na to rozporządzenie (wraz ze zmianami) powoływać w rozmowach z dyrektorem szkoły lub przedszkola domagając się zorganizowania takiego oddziału / klasy oraz w sytuacjach, gdy mają być zorganizowane klasy dla dzieci z autyzmem, a liczba dzieci w tych klasach miałaby być większa.

W oddziale (klasie) szkoły specjalnej, lub w oddziale specjalnym szkoły ogólnodostępnej (zwyczajnej) dla uczniów z autyzmem i ze sprzężonymi niepełnosprawnościami liczba uczniów powinna wynosić od 2 do 4. Dotyczy to również przedszkola, gimnazjum specjalnego lub z oddziałami specjalnymi.

W klasie integracyjnej liczba uczniów powinna wynosić od 15 do 20, w tym od 3 do 5 niepełnosprawnych, ale w uzasadnionych przypadkach (np. gdy chodzi o dzieci z autyzmem) za zgodą kuratora oświaty liczba dzieci może być mniejsza.

Dla uczniów, którzy muszą przebywać w szkole dłużej niż trwają lekcje, (np. z powodu pracy rodziców, czy organizacji dojazdu) szkoła powinna zorganizować świetlicę. W świetlicy zajęcia muszą być prowadzone w odpowiednich grupach – to znaczy, że np. liczba uczniów w grupie wychowawczej w świetlicy w szkole specjalnej dla dzieci z autyzmem powinna wynosić, tak jak w klasie, od 2 do 4 uczniów.


8. Liczba nauczycieli w klasach

W szkołach specjalnych i w szkołach ogólnodostępnych z oddziałami specjalnymi dla uczniów z upośledzeniem umysłowym, z niepełnosprawnością ruchową, z autyzmem i niepełnosprawnościami sprzężonymi (także w przedszkolu) powinna być zatrudniona pomoc nauczyciela (druga osoba, która będzie w czasie lekcji pomagała uczniom).
W razie potrzeby szkoła może zatrudnić pomoc nauczyciela również w klasach V i VI, a nawet w gimnazjum.

W klasach integracyjnych powinien być zatrudniony drugi pedagog - nauczyciel z przygotowaniem do pracy w szkole specjalnej, który ma za zadanie pomagać uczniom niepełnosprawnym w czasie lekcji. Także w tego typu klasach może być zatrudniona pomoc nauczyciela.


9. Nauczanie indywidualne

Jeżeli w żadnej pobliskiej szkole nie ma klasy odpowiedniej dla dziecka, albo dziecko źle się w szkole czuje, rodzice mogą się zgodzić na indywidualne nauczanie. W lutym 2003 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 29 stycznia 2003 r. w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego nauczania (Dz. U. z 2003r., Nr 23, poz. 193). Określa ono, że indywidualne nauczanie może odbywać się w miejscu pobytu ucznia, w szczególności w domu, w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej. Jednak nie wyklucza to organizowania nauczania indywidualnego na terenie szkoły (miejsca pobytu ucznia) i możliwości włączania dziecka do wybranych zajęć grupowych w klasie szkolnej (np. lekcje plastyki, w-fu). Dzieci, którym przyznano indywidualne nauczanie wymagają szczególnego wsparcia. Bardzo ważne jest umożliwienie im, w jak najszerszym zakresie, kontaktów rówieśniczych w środowisku szkolnym. Jedynie stan zdrowia dziecka może uniemożliwić mu uczęszczanie na zajęcia grupowe.

Na stronach internetowych Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu ukazała się informacja dotycząca indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży. Czytamy w niej: “Dla każdego ucznia, któremu poradnia psychologiczno-pedagogiczna wydała orzeczenie o nauczaniu indywidualnym, dyrektor szkoły ustala zasady, zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć. Nie oznacza to odebrania tym uczniom prawa do uczestniczenia w zajęciach lekcyjnych i innych formach życia szkoły. Dzieci, którym przyznano indywidualne nauczanie wymagają szczególnego wsparcia. Najważniejsze jest umożliwienie im, w jak najszerszym zakresie, kontaktów rówieśniczych w środowisku szkolnym”.


Nauczanie indywidualne organizuje dyrektor szkoły (na podst. orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego). Musi on też zapewnić i opłacić nauczycieli prowadzących zajęcia. Dziecko, które ma przyznane nauczanie indywidualne, otrzymuje świadectwo ukończenia klasy lub szkoły na podstawie egzaminów klasyfikacyjnych przeprowadzonych przez szkołę, do której powinno uczęszczać. Egzaminy powinny być zorganizowane w sposób dostosowany do możliwości i stopnia rozwoju dziecka.
Nauczanie indywidualne dyrektor organizuje wyłącznie na wniosek rodziców i za ich zgodą.

10. Dostosowanie treści nauczania do możliwości ucznia

W art. 1 ustawy o systemie oświaty napisane jest, że “System oświaty zapewnia w szczególności: .....4) dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów...., 5) możliwość pobierania nauki we wszystkich typach szkół przez dzieci i młodzież niepełnosprawną zgodnie z indywidualnymi potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi oraz predyspozycjami, 5a) opiekę nad uczniami niepełnosprawnymi przez umożliwienie realizowania zindywidualizowanego procesu kształcenia, form i programów nauczania oraz zajęć rewalidacyjnych...”.

Przedszkola i szkoły (ogólnodostępne, integracyjne) zapewniają dzieciom i młodzieży niepełnosprawnym odpowiednie warunki do nauki oraz realizację programu nauczania dostosowanego do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia. Podstawą do korzystania przez dziecko z dostosowanego do jego potrzeb programu nauczania jest orzeczenie o potrzebie nauczania specjalnego (dyrekcja, nauczyciel mogą na tej odstawie dostosować wymagania edukacyjne). Podstawą do dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia rozwojowe jest także opinia wydana przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną (opinia ta jest wiążąca dla szkoły – dostosowanie wymagań odbywa się wtedy obowiązkowo).

Zindywidualizowany program edukacji może być utworzony także na podstawie orzeczenia o potrzebie nauczania indywidualnego. Program ten opracowuje zespół nauczycieli i specjalistów pracujących w szkole. Oczywiście musi to odbywać się we współpracy z rodzicami oraz innymi specjalistami pracującymi z dzieckiem poza szkołą.


11. Zajęcia rewalidacyjne dla ucznia niepełnosprawnego


Szkoły powinny organizować dla uczniów mających trudności w nauce (w tym uczniów niepełnosprawnych) zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze oraz zajęcia wspomagające rozwój – zajęcia rewalidacyjne (dotyczy to także dzieci z autyzmem). Zajęcia te mogą być prowadzone z udziałem wolontariuszy. Są one bezpłatne i dobrowolne.

Plan nauczania w danej szkole powinien zawierać oprócz zajęć edukacyjnych także tzw. “godziny dyrektorskie” (godziny do dyspozycji dyrektora szkoły) oraz zajęcia o charakterze terapeutyczno-wychowawczym (zajęcia rewalidacyjne czyli zajęcia wspomagające rozwój): zajęcia rozwijające, kompensacyjne i usprawniające. “Godziny dyrektorskie” mogą być przeznaczone m.in. na zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze.

Dyrektor szkoły, w uzgodnieniu z organem prowadzącym (gmina / miasto), przydziela dodatkowe godziny na prowadzenie indywidualnych zajęć rewalidacyjnych z uczniami niepełnosprawnymi. Zajęcia te mogą obejmować m.in.: pracę nad wadami wymowy, poprawę orientacji przestrzennej i poruszania się, naukę alternatywnych metod komunikacji. W trakcie tych zajęć powinny być także realizowane zalecenia wynikające z programów rewalidacji, terapii dziecka.

Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze organizowane są dla grupy 4 – 8 uczniów ze znacznymi trudnościami w nauce określonych przedmiotów. Zajęcia rewalidacyjne – specjalistyczne prowadzone są zazwyczaj dla 2 – 5 uczniów. W uzasadnionych przypadkach zajęcia te mogą być prowadzone indywidualnie (dotyczy to także dzieci z autyzmem). O objęciu ucznia zajęciami dydaktyczno-wyrównawczymi lub zajęciami specjalistycznymi decyduje dyrektor szkoły (oczywiście za zgodą rodziców dziecka). I on także decyduje, na wniosek rodziców lub nauczyciela prowadzącego dane zajęcia, o zakończeniu udzielania tej formy pomocy.


Podstawę prawną do ubiegania się o wspominane wyżej dodatkowe zajęcia dla ucznia niepełnosprawnego (w tym ucznia z autyzmem) stanowią: ustawa o systemie oświaty (art. 1), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół (Dz. U. z 2001 r., Nr 61, poz. 624 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 12 lutego 2002 r. w sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U. z 2002 r., Nr 15, poz. 142 z późn. zm.), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r., Nr 11, poz. 114), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 18 stycznia 2005 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych lub integracyjnych (Dz. U. z 2005 r.,
Nr 19,poz. 167).